Σαρακατσάνοι Αγωνιστές
Η σαρακατσάνικη φάρα έδωσε σπουδαίους αγωνιστές στην κλεφτουριά. Κορυφαίος αυτών ο Αντώνης Μακρυγιάννης ή Κατσαντώνης, ο μεγαλύτερος προεπαναστατικός ήρωας της σκλαβωμένης Ελλάδας. Μάλιστα στη σύναξη των κλεφταρματολών που έγινε το 1807 στην Αγ. Μαύρα της Λευκάδας, εκλέχτηκε ομόφωνα απ’τους κλεφταρματολούς (Θ.Κολοκοτρώνη, Ο.Ανδρούτσος κ.α.) αρχηγούς τους. Δυστυχώς άρρωστος από ευλογιά, συνελλήφθη το 1808 από τον Αλή Πασά και μαρτύρησε για το γένος. Σπουδαίος Σαρακατσάνος ήρωας υπήρξε ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο οποίος ήταν νόθος γιος μιας καλόγριας και του Σαρακατσάνου πρωτοκλέφτη Καραίσκου. Ακόμη μεγάλοι Σαρακατσάνοι ήρωες υπήρξαν τα αδέρφια του Κατσαντώνη Κώστας Λεπενιώτης και ο Γιώργος Χασιώτης και ο νονός και θείος του Κατσαντώνη, ο Δίπλας και πολλοί άλλοι. Αλλά και ο κορμός της Σαρακατσάνικης φάρας πρόσφερε ανώνυμα τα μέγιστα στον αγώνα, είτε ως πολεμιστές, είτε ως εφοδιαστές σε τρόφιμα και υλικά.
Αυτή η παράδοση συνεχίστηκε και στον 20ο αιώνα. Τεράστια υπήρξε η συμβολή τους στον Μακεδονικό αγώνα. Χαρακτηριστική η περίπτωση του ήρωα Γαρέφη, που βρήκε το θάνατο μαχόμενος στα Σαρακατσάνικα κονάκια.